روایت تاریخی

[1]. این فراز از سخنان حضرت زینب در ارشاد، الکامل فی‌التّاریخ،  منتخب التّواریخ و مقتل مقرّم نیامده و در تاریخ الامم والملوک، مَقْتَل خوارزمی،  تَسْلِیَةُ الْمُجالِسْ، مقتل جامع و تَجارِبُ الاُمَم  هم مختصرتر آمده است. ضمناً در دمعة الساکبه در ادامه این سخنان به نقل از ارشاد سخنانی ذکر شده در صورتی که آن سخنان در ارشاد در شب عاشورا ذکر شده است نه در این لحظه.

[2]. سخنان حضرت زینب با عُمَرِبنِ سَعد و لشکریان در لهوف و مقتل امام حسین نیامده همچنین خطاب قرار دادن دیگر لشکریان در تَجارِبُ الاُمَم، الکامل فی‌التّاریخ، تَسْلِیَةُ الْمُجالِسْ، بحارالأنوار، جلاءالعیون، تاریخ الامم والملوک، منتخب التّواریخ و ناسخ التّواریخ نیامده است.

[3]. تاریخ الامم والملوک ۵/۴۵۲؛ الارشاد ۲/۱۶۷؛ اللهوف ۱۰۸؛ الکامل فی‌التّاریخ ۱۱/۱۸۹؛ تَجارِبُ الاُمَم ۲/۸۰؛ قمقام ۴۶۰؛ تَسْلِیَةُ الْمُجالِسْ ۲/۲۶۴؛ بحارالأنوار۴۵/۵۴؛ جلاءالعیون ۵۷۸؛ نفس المهموم ۳۱۸؛ منتهي الآمال۴۶۶؛ مقتل امام حسین ۱۸۷؛ فیض العلام ۲۰۵؛ منتخب التّواریخ ۱۸۵؛ وقایع الأیام ۴۸۱؛ ناسخ التّواریخ ۵۰۲ ؛ مهیج الأحزان ۵۳۰ ؛ دمعة الساکبه ۴۴۶؛ مقتل مقرّم ۲۶۶؛ مقتل جامع ۱/۸۶۸ .

[4]. اَنْسابُ الاَشْراف ۳/۴۲۴؛ تاریخ الامم و الملوک ۵/۴۴۹؛  مناقب آل ابیطالب ۴/۱۱۱؛ تَسْلِیَةُ الْمُجالِسْ ۲/۳۲۲؛ قمقام ۴۶۱؛ بحارالأنوار ۴۵/۵۵؛ جلاءالعیون ۵۷۸؛ نفس المهموم۳۲۰؛ منتهی الآمال ۴۶۷؛ مهیج الأحزان ۵۳۱؛ دمعة الساکبه ۴۴۵؛ مقتل مقرّم ۲۶۲؛ مقتل جامع ۱/۸۶۸ . توضیحات: ضربه ابو عیوب غنوی در اَنْسابُ الاَشْراف، تاریخ الامم و الملوک و مقتل جامع نیامده است.

[5]. ضربه صالح بن وهب نیز در کتب تاریخ الامم والملوک، اخبارالطِوال، اَلبِدْءُ وَالتّاریخ، البِِدایَةوالنَّهایة، الکامل فی‌التّاریخ، الطبقات الکبری، تَذْکِرَةُ الْخَواص، تاریخِ حَلَبْ، کامل بهائی، مُرُوجُ الذَّهَب واعلام الوری نیامده است.

[6]. ضربه‌های سنان بن انس در کتب مقاتل الطالبیین، اخبارالطِوال، وقایع الأیام، کبریت احمر و ناسخ التّواریخ نیامده است. در الفتوح نیز تیر ذکر شده است و ضربه دوّمش (نیزه در سینه) فقط در کتب الفتوح، اللهوف، الطبقات الکبری، تَسْلِیَةُ الْمُجالِسْ، بحارالأنوار، مقتل مقرّم، منتهی الآمال، قمقام، مقتل امام حسین، دمعة الساکبه و مهیج الأحزان آمده است.

[7]. تاریخ الامم والملوک ۵/۴۵۳؛ الاخبارالطِوال ۳۰۴؛ مقاتل الطالبیین ۱۱۸؛ اَلبِدْءُ وَالتّاریخ ۲/۹۰۴؛ الفتوح ۵/۱۱۸؛ الارشاد ۲/۱۶۷؛ الکامل فی‌التّاریخ ۱۱/۱۹۰؛ الطبقات الکبری ۵/۱۰۴؛ روضة الواعظین۳۱۱؛ مُرُوجُ الذَّهَب ۳/۶۲؛ اللهوف ۱۰۹؛ مناقب آل ابیطالب ۴/ ۱۱۱؛ إعْلام الوَری ۳۵۰؛ مَقْتَل خوارزمی ۲/۴۰؛ تَذْکِرَةُ الْخَواص ۳۳۹؛ تاریخِ حَلَبْ ۱۵۳؛کامل بهائی ۶۲۹؛ البِِدایَةوالنَّهایة ۸/۱۸۸؛ تَسْلِیَةُ الْمُجالِسْ ۲/۳۲۲؛ جلاءالعیون ۵۷۸؛ بحارالأنوار۴۵/۵۴؛ مقتل مقرّم ۲۶۲؛ نفس المهموم ۳۱۹؛ منتهی الآمال ۴۶۶؛ مقتل امام حسین ۱۸۶ و۱۸۹؛ کبریت احمر ۲۲۰؛ ناسخ التّواریخ ۵۰۲ ؛ قمقام ۴۵۹و۴۶۱؛ مهیج الأحزان ۵۲۷ و۵۳۱؛ دمعة الساکبه ۴۴۵؛ وقایع الأیام ۴۸۲؛ مقتل جامع۱/۸۷۰ .

[8]. در نفس المهموم، مقتل امام حسین، مقتل خوارزمی، جلاءالعیون، مقتل مقرّم، قمقام و منتهی الآمال نوشته شده این تیر به سینه حضرت نشست و در واقع همان تیر زهر آلود به سینه حضرت را که ما قبل از شهادت عبدالله بن حسن گفتیم است و بعد جملات بعدی امام در آن لحظه آورده شده است. ضمناً سخنان شمر و عمربن سعد در بعضی از مقاتل نیامده است.

[9]. الفتوح ۵/۱۱۸؛ أمالی صدوق ۳۰/۱۶۳؛ مقتل خوارزمی ۲/۳۵؛ اللهوف ۱۰۹؛ بحارالأنوار۴۵/۵۵؛ جلاءالعیون ۵۷۷؛ منتهی الآمال ۴۶۴؛ نفس المهموم ۳۱۴؛  مقتل امام حسین ۱۸۵ و۱۸۷؛ مقتل مقرّم ۲۵۹و ۲۶۲؛ قمقام ۴۶۱؛ مهیج الأحزان ۵۳۱؛ دمعة الساکبه ۴۴۷؛ مقتل جامع ۱/۸۷۰ .

[11]. الارشاد ۲/۱۶۸؛ إعْلام الوَری ۳۵۰؛ روضة الواعظین ۳۱۱؛ تاجُ الْمَوالِید ۸۶؛ تَسْلِیَةُ الْمُجالِسْ ۲/۳۲۳؛  بحارالأنوار۴۵/۵۵؛ ناسخ التّواریخ ۵۰۳؛ منتهی الآمال۴۶۷؛ نفس المهموم ۳۱۹؛ دمعة الساکبه ۴۵۴. توضیحات: البته لازم به ذکر است که هر یک از ضربه های سنان بن انس، صالح بن وهب، زرعة بن شریک، حسین بن نمیر و ابو عیوب غنوی هم در شهادت سیّدالشهدا مؤثّر بوده است.البته با توجه به کثرت اسناد دسته اول تاریخی در معرفی سنان بن انس به احتمال قوی سنان با هم دستی یا دستور شمر این کار را انجام داده است.